Mens had seks met chimpansee

Chimp en mens – althans hun voorouders – deden er vier miljoen jaar over om uit elkaar te groeien. Er is nog zeker 1,2 miljoen jaar seksueel contact geweest.


De splitsing tussen mens en chimpansee blijkt een nogal langdurige affaire te zijn geweest, die zo’n 4 miljoen jaar duurde. Sommige verschillen in het DNA van de twee nauw verwante primaten wijzen erop dat de twee evolutionaire lijnen al 9 à 10 miljoen jaar geleden uiteengingen. Maar andere verschillen wijzen op seksueel contact tussen vroege chimp en vroege mens 5 à 6 miljoen jaar geleden. Dit is de conclusie van de grootste berekening tot nu toe van dateringen van genetische verschillen tussen mens en chimpansee. Het zal niet de laatste van dit soort berekeningen zijn, nu afgelopen jaar het complete chimpanseegenoom is gepubliceerd.

De Amerikaanse genetici, onder leiding van David Reich van Harvard Medical School in Boston, analyseerden in totaal 20 miljoen basenparen bij de chimpansee en de mens. De analyse leverde twee resultaten op. Enerzijds werd dus een lange periode van menging vastgesteld, maar tegelijkertijd werd geconstateerd dat er toch ook wel een duidelijk moment is geweest waarop de twee populaties van proto-chimpansees en proto-mensen definitief afscheid van elkaar genomen hebben. Dat moment viel waarschijnlijk minder dan 5,4 miljoen jaar geleden. Het lijkt erop dat dat 1,2 miljoen jaar voor die definitieve scheiding (dus maximaal 7,5 miljoen jaar geleden) er al een soort voorlopige scheiding is geweest. Want vóór die tussenperiode vinden de genetici alleen nog op het X-chromosoom bewijzen voor genenuitwisseling tussen vroege mens en vroege chimp. De andere chromosomen zijn dan al ‘gesloten’.

Over de kruisingsmogelijkheden tussen de huidige chimpansee en de mens is niets bekend. Maar als er al nakomelingen uit kunnen voortkomen zijn ze waarschijnlijk net zo steriel als een muilezel. De chimpansee heeft 48 chromosomen (2x24) en de mens 46 (2x23), dat leidt tot grote problemen bij bevruchting. Het verschil in chromosomenaantal is ongetwijfeld ontstaan in de menselijke lijn ná de splitsing met de chimpansee, door fusie van ‘chimpchromosoom’ 2 en 3. De gorilla (ca. 8 miljoen jaar geleden afgesplitst van de chimp/menslijn) heeft ook 48 chromosomen.

Wat betekent dit allemaal voor het beeld van de vroege menselijke evolutie? Moet dat op de helling? „Nee. Dat lange genetische contact met de voorouders van de chimpansees bevestigt maar weer eens dat het allemaal niet zo eenvoudig is gegaan. Er was geen rechte lijn, in werkelijkheid wijst alles wat we ontdekken op messy speciation: rommelige soortsvorming”, zegt paleontoloog Fred Spoor in reactie. Hij is hoogleraar aan het University College London en editor van het Journal of Human Evolution. Maar die langdurige bijmenging voegt natuurlijk wel een nieuw element toe. Spoor: „Als ik mijn fantasie laat gaan, dan zou die bijmenging wel eens een verklaring kunnen zijn voor de mengeling van primitieve en verder geëvolueerde kenmerken die soms in een fossiel voorkomen. Maar zeker uit de vroege tijd zijn er zo weinig fossielen, we weten eigenlijk helemaal niet wat er toen gaande was. Ik ga nu wel met andere ogen naar rare fenomenen in de oudste fossielen kijken.”

Duidelijk is dat de drie fases in de menselijke evolutie nu nog duidelijker ieder een eigen karakter hebben. De eerste fase van 7 tot 4 miljoen jaar geleden wordt dus nog gekenmerkt door vrij nauwe genetische contacten met de voorouders van de chimpansee, in de tweede fase (van 4,4 tot 2 miljoen jaar geleden) staan de hominiden definitief op zichzelf, met het geslacht Australopithicus. Het geslacht Homo, met zijn lange benen en grote hersenen waartoe ook de moderne mens behoort, bepaalt de derde en tot nu toe laatste fase, van 2 miljoen jaar geleden tot heden. Aan fase 2 en 3 is niets veranderd.